Arkaplan

Film d’Art akımı öncesinde sinema sanat statüsünden uzaktı. Buna rağmen sinema, Cinema of Attractions akımı’nın izleyicileri etkileyen filmleri sayesinde toplum içinde bilinirlik ve ilgi kazandı. Bu ilgi sinemanın sektörleşmesi için önemli işaretler veriyordu.

Filmlerinin kar marjı tiyatro eserlerine göre çok daha yüksekti. Filmlerin süreleri kısaydı, dekor ve oyunculuk maliyetleri düşüktü. Düşük ilk yatırım maliyetleri ile çekilen filmler, bir çok kere izleyiciye sunuluyordu ve tekrarlı şekilde gelir elde ediliyordu.

Daha nitelikli filmler ile daha geniş kitlelerce kabul görmüş bir sinemanın kar marjı çok daha yüksek olabilirdi.

Pathé, Film d’Art firması, filmi sanat için bir medium haline getirmeyi (sinema) ve sanat statüsüne kavuşmuş sinema ile Fransız halkının kültürel seviyesinin yükseltmeyi hedefliyordu.

Film d’Art, propaganda sineması kavramı ortaya çıkmadan önce halkı şekillendirmek için dizayn edildi ve kullanıldı. Halkın kültürel olarak alt sınıfları Film d’Art akımı sayesinde tiyatro eserlerinin film uyarlamalarını izledi. Halk, tiyatronun kültürel birikimi ile gelişti. Bununla eş zamanlı olarak kültürel olarak üst tabakada bulunan tiyatro ve opera izleyicileri tarafından küçümsenen sinema, tiyatro eserlerinin uyarlamalarına yer vererek bir sanat mediumu haline geldi.

Zamanla tiyatro için üretenler, sinema için de üretmeye; tiyatroyu izleyenler, sinemayı da izlemeye başladı. Dolayısıyla üzerinde tarihsel yükler barındırmayan sinema ile kültürel sınıfların hepsi üst kademeye taşındı. Fransa’da sinemayı betimlemek için kullanılan ”le grand éducateur du peuple” (halkın büyük eğitmeni) kavramı, sinemayı kültürel gelişim motivasyonu ile kullanmanın sonucunda Film d’Art akımı ile ortaya çıktı.

Başlangıç

Film d’Art filmleri sadece Film d’Art stüdyosu tarafından yapılmadı. Pathé içerisinde Film d’Art stüdyosu ile aynı amacı taşıyan Yazarlar ve Edebiyatçılar Sinema Derneği (Société Cinématographique des Auteurs et des Gens de Lettres) isimli bir departman kuruldu. Aynı zamanda Fransa’da Film d’Art stüdyosu gibi “sanat filmleri” üretecek başka stüdyolar da vardı. Film d’Art stüdyosunun ismi akımla özdeşleşmiş olsa da üretilen filmler, Fransa içerisindeki farklı stüdyolardan ve Pathé’den de çıkabiliyordu.

Film d’Art filmleri sadece Film d’Art stüdyosu tarafından yapılmadı. Pathé içerisinde Film d’Art stüdyosu ile aynı amacı taşıyan Société Cinématographique des Auteurs et des Gens de Lettres isimli bir departman kuruldu. Aynı zamanda Fransa’da Film d’Art stüdyosu gibi “sanat filmleri” üretecek başka stüdyolar da vardı. Film d’Art stüdyosunun ismi akımla özdeşleşmiş olsa da üretilen filmler, Fransa içerisindeki farklı stüdyolardan ve Pathé’den de çıkabiliyordu.

Pathé’nin Film d ‘Art işine bu kadar yön vermesinin arkasında sadece “halkın büyük eğitmeni” kavramı yoktu. Pathé sinemanın Fransa’ya gelişinden itibaren sektörün içindeydi. Pathé kardeşler (Charles, Émile, Théophile, Jacques) Pathé’yi 1896 yılında kurdu. Firma kuruluşunda phonograph satışına odaklandı. Kısa bir süre sonra cylinder records piyasasına da girdi. Pathé, 1896 yılında yani kuruluşundan çok kısa bir süre sonra Paris dışında London, Milan ve St. Petersburg’da ofis açma şansı buldu. Pathé hızlı büyümenin ardından film endüstrisine de girmeye karar verdi. Pathé, Lumiere kardeşlerin elinde bulunan patentleri de alarak kısa süre içerisinde dünyanın en büyük sinema ekipmanı tedarikçilerinden biri haline gelecekti.

Film d’Art firmasının kurulduğu yıl, ilk önemli Film d’Art yapımı da izleyici ile buluştu. L’Assassinat du Duc de Guise (1908) Film d’Art akımının başlangıç filmi olarak kabul edildi. André Calmettes ve Charles Le Bargy yönetmenliğindeki filmin süresi 15 dakikaydı. Film, 1588’de Kral III.Henry’nin güçlü rakibi Duke Henri de Guise’yi, Château de Blois’deki odasında komplo kurarak öldürtmesini tasvir eder. Filmin başında planlanan suikast kısa bir bekleyişin ardından Duke Henri de Guise’nin kadraja girmesi ile başlar. Cinayeti işleyecek ekibin yaşadığı birkaç küçük tereddüt ve aksaklığın ardından planan şekilde suikast gerçekleşir. L’Assassinat du Duc de Guise, akımın hem ilk örneklerinden biri hem de en önemli filmlerinden bir tanesidir.

Ana Dönem

Pathé’nin elinde çok geniş bir uluslararası ağ ve sınırsız ekipman vardı. Pazarlama stratejileri agresifti. Filmlerin kalitesini yükseltmek ve star sistemini getirmek, paylarının çok büyük olduğu sinema endüstrisinin daha da büyümesi için büyük bir olanaktı. Film d’Art filmleri Pathé’nin en büyük rakibi olan dünyanın ilk film firması Gaumont’a karşı önemli bir kozdu. Gaumont, Pathé’nin Film d’Art hamlesine 1909 yılında Théâtro-Film ile karşılık verdi. Théâtro-Film de Film d’Art gibi tiyatro eserlerini sinema uyarlamalarını hayata geçiriyordu. Théâtro-Film’den çıkan filmler de Film d’Art akımı altında değerlendirildi.

İki firmanın rekabeti sonucunda star sistemi içerisinde üretilmiş, lüks sinema salonlarında izleyiciye sunulacak, yüksek maliyetli filmler ortaya çıktı. Sinemanın hızlı yükselişi ile tiyatro kısa zamanda gelişimine katkı sağladığı sinemaya karşı her alanda gerilemeye başladı.

Film d’Art ile tiyatrodan sinemaya taşınan tek şey tiyatro eserleri değildi. Tiyatro yönetmenleri, teknik ekipleri ve tiyatro oyuncuları da sinemaya taşındı. Film d’Art öncesinde çekilen filmlere bakıldığında filmlerde yönetmenlerin kendileri ve yakın çevresi oyunculuk yaparlarken Film d’Art ile tiyatro oyuncuları, filmlerin vazgeçilmezleri haline geldi. Film d’Art akımı ile birlikte Avrupa sinemasında yıldız sistemine geçildi.

Film d’Art filmine gidecek kişiler, filmin ne anlattığına, oyuncularına, yönetmenine ve yazarına dikkat etmeye başladı. Bu durum sinemanın hızlı bir şekilde Cinema of Attractions akımı gibi akımlarla bağını koparıp daha “nitelikli” hale gelmesini, sanat olarak anılmaya başlamasını sağladı.

Sinemanın Film d’Art ile yaşadığı dönüşüm her ne kadar ona sanat değeri kazandırsa da ortada eskiye göre daha az “sinema” vardı. Film d’Art için üreten stüdyolar sinemayı sanat haline getirmeye çalışırken onu tiyatro ile besleyerek aslında yeni bir sinema yerine eski tiyatronun yeni bir versiyonunu yarattılar. Film d’Art filmlerinde perdeye yansıyan şey tiyatronun tüm bileşenleri ile kameraya alınmış haliydi. İzleyici ile tiyatro oyunu arasındaki proskenyon kemeri (proscenium arch), Film d’Art ile sinemada daha fazla belirginleşmişti.

Film d'Art Akımının Sonu

Avrupa’da Film d’Art akımı sırasında ve sonrasında başka bir çok sinema akımı yükselişteydi. Avrupa’da ve özellikle Fransa’da avant-garde (yenilikçi) akımların sayısı çok fazlaydı. Avant-garde akımların yükselişi tiyatro temelli bir sinema akımı olan Film d’Art’ın alanını daralttı. Film d’Art firma olarak varlığını 1972 yılına kadar devam edecek olsa da yarattıkları akımın etkisi kısa sürede etkisini yitirecekti.

Film d’Art’ın sinemaya teknik olarak hizmet etmemesi, sinemayı tiyatronun güdümüne sokması kısa zamanda özellikle avant-garde eser veren/vermek isteyen yönetmenlerin tepkisini çekmeye başladı. Bu yönetmenler koşulları zorlayarak finanse etmesi çok zor olan avant-garde akım filmlerine yöneldi. Avant-garde akımların yükselişi ve bu akımlardan biri olan Fransız İzlenimciliğin (French Impressionism) geniş şekilde kabul görmesi sonrasında Film d’Art filmlerinin sayısı önemli şekilde düştü.

Avant-garde akımların yanında yükselen bir başka sinema ise Holywood’tu. Amerikan sinemasının etkileri ve Fransa sinema pazarında kendine yer edinmeye başlaması da Film d’Art filmlerinin üretim hacmini daralttı.

Sinemanın kendi tekniklerinin yaygınlaşması ve kabul görmesi ile Film d’Art filmlerinin kabul görmesi oldukça zorlaştı. Zamanla tiyatrodan uyarlama olarak çekilen filmler dahi Film d’Art akımının tekniklerine göre değil sinema tekniklerine göre çekilmeye başlandı.

Paul Laffitte, Film d’Art stüdyosunun başında kısa bir süre görev aldı (1908-1909). Paul Laffitte sonrasında sırasıyla Paul Gavault (1909-1911), Charles Delac (1911-1936), Marcel Vandal (1911-1936) Film d’Art yönetiminde görev aldı. 1972 yılında kapanacak olan Film d’Art’ın son yöneticisi ise Henri Diamant-Berger’di (1936-1972).