Arkaplan

Polonyalı yazar ve yapımcı Bolesław Matuszewski filmlerin belgesel nitelikleri ile ilgili ilk saptamalarına Tarihin Yeni Kaynağı (Une nouvelle source de l’histoire) ve Animasyonlu Fotoğrafçılık (La photographie animée) yazısında yer verdi (1898).

19 yüzyılda belgesel tanımı içerisinde sınıflandırılacak farklı türlerde filmler çekildi. “Actuality” filmler gerçek olayları tek bir plan veya tek bir sahneden oluşacak şekilde izleyicilere aktardı: Leaving the Factory (1895) Louis Lumière, The Arrival of a Train (1896) Auguste Lumière, Louis Lumière.

Bilim Filmleri (Science films) olarak isimlendirilen filmlerde biyolojik veya medikal çalışmalar ile hastaların yaşadığı sağlık sıkıntıları belgesel haline getiriliyordu: Walking Troubles of Organic Hemiplegy (1898) Gheorghe Marinescu, A Case of Hysteric Hemiplegy Healed Through Hypnosis (1899) Gheorghe Marinescu.

20. yüzyılın başında Scenics (manzaralara yer verilen filmler) veya Travelogue films (seyahat günlüğü niteliğindeki filmler) olarak adlandırılan belgeselleştirmeyi amaçlayan filmler çekildi. Pathe başta olmak üzere Scenics veya Travelogue yapımcıları izleyicilere deneyimlemelerinin güç olduğu alanlardan alınan görüntüleri sunarak yenilikçi filmler çekti: Moscow Clad in Snow (1909) Joseph-Louis Mundwiller, With Our King and Queen Through India (1912).

1920’lere gelindiğinde Romantizm belgesel filmciliğinde yerini buldu: Nanook of the North (1922) Robert J. Flatherty, Chang (1927) Merian Cooper, Ernest Schoedsack.

City-Symphony olarak adlandırılan belgesel filmler, şehir içerisindeki olağan aksiyonları barındırıyordu. Kübizm, Constructivisim (Yapılandırmacılık) ve İzlenimcilik (Impressionism) esinlenmeleri ile dönemin metropollerinde birçok City-Symphony çekildi: Manhatta (1921) Paul Strand, Man with a Movie Camera (1929) Dziga Vertov.

Pathe’nin öncelik ettiği newsreel filmler de yine belgesel niteliği taşıyan diğer yapımlardı.

Grierson, 1926’da The New York Sun’da Robert Flaherty’nin Moana adlı filminin incelemesinde “belgesel” terimini kullandı.

Grierson, belgeselin, günlük hayattan sahneleri ve uygulamaları dramatize etmek için büyük Rus film yapımcılarından (Eisenstein, Vertov ve Pudovkin) resmi teknikleri ödünç alabileceğine inanıyordu.

1930’lar

1930’lara yaklaşırken İngiltere I. Dünya Savaşı’nın olumsuz etkilerini henüz aşamamıştı. İhracat çok düşüktü buna rağmen ithalat oldukça yüksekti. Ekonomik kriz yüzlerce fabrika kapanması, işsizliğin rekor seviyelere yükselmesi ile sonuçlandı. Ekonomiyi koruyucu müdahaleler olumlu sonuçlar vermedi (1926). İngiliz hükümeti İngiltere ve imparatorluğun birliğini sağlamak için etkin propoganda yöntemleri aramaya başladı.

Bu arayış içerisinde 1926 yılında Empire Marketing Board (EMB) kuruldu. 1927 yılında EMB’de Sir Stephen Tallents’a ulaşan John Grierson’ın “film”i propoganda amacıyla kullanma fikri ve ardından getirdiği tamamlayıcı öneriler EMB tarafından kabul gördü. EMB ile anlaşmaya varan John Grierson yaptığı ilk film Drifters (1929) ile önemli başarı kazandı. Film, İngiliz Belgesel Akımının başlangıç noktasına dönüştü.

Başlangıç

I. Dünya Savaşı’nın yarattığı ekonomik daralmayı atlatamayan İngiltere, 1929 yılında Amerika’da başlayan büyük buhranının etkilerini en yıkıcı şekilde yaşayan Avrupa ülkelerinden bir tanesi oldu. 1930’larda bir başka büyük sorun da gerçekleşeceği kuvvetli şekilde öngörülen 2. Dünya savaşıydı. Bu sıkıntılı dönem içerisinde İmparatorluğun ve İngiliz halkının birliğini sağlayan en önemli unsurlardan biri John Grierson önderliğindeki İngiliz Belgesel Akımı oldu.

Grierson’ın Drifters (1929) filmi İngiltere’nin önemli gelir kaynaklarından balıkçılık üzerine bir belgeseldi. 80 dakikalık belgeselde balıkçıların denizdeki zorlu mücadelesi anlatıldı. İngiltere ekonomisi için önemli bir gelir kaleminin arka planındaki mücadelenin ilk defa bu kadar yakından filme alınarak anlatılması balıkçıları izleyicilerin gözünde kahramanlaştırdı. Bu durum resmi kurumlarını dikkatini çekti. Drifters’ın başarısı sonrasında EMB bünyesinde John Grierson’ın liderlik edeceği Number 45 isimli bir departman EMB Film Birimi’ni (EMB Film Unit) kuruldu. John Grierson sinema tecrübesi aramadan sosyal farkındalığa sahip, becerikli kişilerden oluşan 22 kişilik bir ekip kurdu. Kurduğu tecrübesiz fakat becerikli ekip Grierson’a Belgesel Film Akımını EMB ile mutabakata vardığı şekilde geliştirme imkanını tanıdı.

EMB Film Biriminin kurulmasının ardından ekip ilk eserini 1931 yılında verdi: Industrial Britain.

Ana Dönem

Industrial Britain (1931) EMB’nin, EMB Film Birimine verdiği propaganda amaçlı siparişlerinden biriydi. 1929’da Amerika’da başlayan büyük Buhran İngiltere’de de etkilerini gösterdi. EMB bu etkilerini minimize edebilmek için Industrial Britain ile başarılı bir PR çalışması yürüttü. Filmde ülkenin endüstri bölgelerinde zor şartlar altında fedakarlıklar göstererek çalışan ve ekonominin ayakta durmasını sağlayan işçi sınıfının yaptıkları anlatıldı. Yine Drifters ve diğer belgesel örneklerindeki gibi normal insanlar ve işçi sınıfı kahramanlaştırıldı. EMB Film Birimi 1931 ile 1933 yılları arasında görevlendirildiği konularda yüzün üzerinde belgesel yaptı. Fakat kriz çok derindi. İngiltere’de 1933 yılında bütçe kesintileri sebebiyle EMB Film Biriminin de içinde bulunduğu bir çok resmi birim kapatıldı.

Çok fazla başarı elde etmiş Grierson ve ekibi kısa bir süre sonra General Post Office (GPO) altında tekrar toplandı. GPO için demiryolu ağlarını, ürünlerini ve teknolojilerini anlatan birçok belgesel çekildi. Bunlardan en önemlisi Night Mail (1936)’dı. Night Mail tam hız yol alan bir tren içerisinde uzun sürelerde yapılan çekimler açısından oldukça zorlayıcıydı. Grierson film sonrasında belgesel filmi üzerindeki etkisini çok daha fazla arttırdı.

Grierson ve ekibi akımın en çok tanınan filmi olan Housing Problems (1935) çekti. Belgeselde asistanlık görevini yürüten Grierson’ın kız kardeşi Ruby Grierson tarihin bilinen ilk röportajını bu filmde yaptı. Bir anlatıcı olmadan gecekondu sakinlerinin yaşadıkları zorlukları doğrudan kameraya anlatması belgeseli gerçekçilik konusunda üst seviyeye taşıdı.

1937 yılına gelindiğinde GPO Grierson’ın işine özel firmalara da hizmet vermesi sebebiyle son verdi.

GPO’dan Film Birimi çalışanlarının bir kısmı Grierson ile GPO’dan ayrılıp özel sektöre kaydı bir kısmı ise GPO bünyesinde çalışmaya devam etti.

İngiliz Belgesel Akımının Sonu

Eylül 1939’da 2. Dünya Savaşı başladı. GPO Film Birimi propaganda filmlerine en çok ihtiyaç duyulacak savaş döneminde devletin tarafından bütçesinde kesinti yapılan ilk birimler arasında yer aldı. Buna rağmen GPO Film Birimi barındırdığı tüm ekipman ve bilgi birikimi ile hükümetten gelecek propaganda amaçlı yeni belgesel talebini bekledi. Talep gelmedi. Bunun üzerine GPO çalışanları arkasında hiçbir resmi fon veya destek bulunmadan ekipmanları ile birlikte sahaya indi. İngiliz halkının savaş için yaptığı hazırlıklar, yaşanan iç göç, halkın birlik içerisinde hareket etmesi, savaşa rağmen normal yaşantının da bir yandan devam etmesine ilişkin görüntüler kurgulanarak First Days (1939) belgeseli ortaya çıktı. First Days, hükümet tarafından savaşın gidişatında faydalı olabileceği görüşüyle benimsendi.

GPO Film Birimi yeni kurulan ve propagandadan sorumlu Enformasyon Bakanlığı (Ministiry of Information Departmant) altına taşındı. Birimin yeni ismi Crown Film Birimi (Crown Film Unit) oldu. Crown Film Birimi, içerisinde savaşın getirdiği değişimi, hava saldırılarını, yıkımı ve İngiltere’nin yaptığı karşı saldırıları anlatan belgesellerin çekiminde görev aldı: London Can Take it (1940), Target for Tonight (1941)…

Savaşın sona ermesiyle birlikte Diary of Timothy (1945) isimli geleceğe umutla bakılmasını sağlayacak Humphrey Jennings yönetimindeki belgesel ile İngiliz Belgesel Akımının son belirgin örneği verilmiş oldu. Bu filmin ardından İngiliz Belgesel Akımı en belirgin figürleri akımdan koptu. Humphrey Jennings savaştan 5 yıl sonra, Ruby Grierson savaşta hayatını kaybetti. Grierson Kanada ve Avustralya’da belgesel çalışmalarına devam etti. Harry Watt ve bazı belgeselciler reklam sektörüne kaydı bazıları ise devlete bağlı olarak çok efektif işler ortaya koyamadan çalışmaya devam etti.