Arkaplan

Fransa’da 19. yy sonu ve 20. yy başında çok sayıda farklı sinema akımı vardı. Cinema of Attractions ve Film d’Art en fazla ön plana çıkan iki akımdı. Özellikle Film d’Art ile birlikte sinema, Fransa’da tam olarak endüstriye dönüştü. Pathé, Gaumont gibi dünyanın en büyük stüdyoları ve ayrıca dünyanın en önemli sinema salonlarından bazıları Fransa’daydı. Ana akımların yanında birçok avant-garde akım da Fransız sinemasında kendine yer buldu.

Film d’Art’ın yarattığı finansal ekosistemin paralelinde avant-garde sinema da yükselişteydi. Avant-garde sinema Hollywood sinemasının karşısında, tüm Avrupa’da yükselişte olmasına rağmen Fransa’daki çeşitlilik diğer ülkelere göre daha fazlaydı. Fransa’da Sürrealizm, Dada, Cinema Pure gibi non-narrative (anlatısal olmayan) avant-garde akımlarda çekilen bir çok film vardı. Avant-garde akımlar ana akım değildi, çok geniş izleyici kitleleri ve dağıtım ağları, büyük prodüksiyon bütçeleri yoktu fakat sinema için kritiklerdi. Avant-garde akımlar sinemanın deneysel tecrübesinin biriktiği bir alandı. Bu alanda eser verenler, ana akım içerisinde yer alamayan, yer almak istemeyen veya ana akımı değiştirmek isteyen sinemacılardı; Abel Gance, Jean Epstein, Marcel L’Herbier ve diğerleri.

Avant-garde sinema ile kamera hareketi, şekil, ışık, ritim, kadraj, öykü gibi sinema bileşenlerini o döneme kadar görülmedik şekilde değişti. Filmler içerisinde sinema bileşenleri ileri seviyede manipüle edildi, filmden çıkarıldı veya filmin ana öğesi haline getirildi. Bunlar estetik bir sinema dili oluşturma motivasyonu içerisinde gerçekleşti. Zamanla avant-garde sinema içerisinde Sürrealist Cinema, Dada Film, Cinema Pure gibi non-narrative akımların teknikleri ana akıma da aktarıldı. Bu aktarımda İzlenimcilik, narrative (anlatısal) yapısı ile önemli rol oynadı.

Birinci Dünya savaşı öncesi ve sonrasında diğer Avrupa ülkelerine benzer şekilde Fransa’da da sinemacılar devlet tarafından savaş hattında görevlendirildi. Sinemacılar ve sinema ekipmanları savaş alanında belgeleme amacıyla kullanıldı. Bu Fransa için sinema endüstrisinin durması anlamına geliyordu. Ekipman işinden gelerek dünyanın en büyük yapım firmalarından birisi haline dönüşen Pathé ile en büyük rakibi, Gaumont, 1. Dünya Savaşı’ndan önemli şekilde etkilendi.

Pathé ve Gaumont’un elinde, özellikle Film d’Art için kurdukları büyük sinema salonları vardı. Film üretiminin, 1. Dünya Savaşı’na kaydırılan ekip ve ekipmanlardan dolayı azalması, sinema salonlarının boş kalmasına sebep oldu. Oluşan film açığı Hollywood filmlerine geniş bir gösterim alanı açtı. Savaş sırasında ve sonrasında Hollywood filmleri Fransız filmlerine göre çok daha fazla izlendi. Kendi sinemalarında yer bulamayan Fransız sinemacıların birçoğu, filmlerini Hollywood filmlerine benzetmeye başladı. Bu durum sadece Fransa’da değil sineması olan tüm Avrupa ülkelerinde yaşandı.

Başlangıç

Fransız sineması; Hollywood sinemasının yayılmacı politikası, sinemayı sermayenin etkisi altına sokan Film d’Art akımı, 1. Dünya Savaşı gibi bir çok olumsuzluktan etkilendi. Her şeye rağmen bazı firmalar sanatsal motivasyonunu kaybetmemiş Abel Gance, Louis Delluc, Germaine Dulac, Marcel L’Herbier ve Jean Epstein gibi yenilikçi yönetmenleri desteklemeye devam etti. Bu yönetmenlerden bazıları tüm olumsuzluk ve engellere Fransız İzlenimcilik akımı ile cevap verdiler.

Yenilikçi yönetmenlerin öncesinde sinema özellikle Film d’Art akımının etkisinde tiyatronun veya edebiyatın bir uzantısına dönüştü. Sinemanın kabiliyetleri bir kenara bırakılıp tiyatro veya edebiyat eserleri filme alındı. Yenilikçi yönetmenler sinemanın kendinden beslenmesi ve tekniklerinin kendi içerisinde çıkması gerektiğini savundu. Gance, Delluc, Dulac, L’Herbier, Epstein ve hareketin diğer önde gelen yönetmeleri bu bakış açısını başta İzlenimcilik olmak üzere birçok avant-garde akım içerisinde pratiğe dökmeye başladı.

Pathé ve Gaumont tarafından şekillendirilen Fransız sinema sektörü içerisinde avant-garde yapımların kendileri yer bulması oldukça zordu. Non-narrative avant-garde akımların ana akım filmlerin izleyici tarafından anlaşılması kolay değildi. Filmleri kısa sürelerine rağmen izleyebilmek, çaba gerektiriyordu. İzleyicinin en büyük alışkanlığı olan öykü, filmde yoktu. Çekimler deneysel oldukları için rahatsız edici olabiliyordu. İzleyici filmleri izleyemediği için non-narrative avant-garde filmlerin finanse edilmesi zordu. İzlenimci filmler, öykü barındıran yapıları ile avant-garde filmlerin ana akım izleyicisi tarafından izlenme oranını yükseltti. Böylece hem avant-garde yaklaşım izleyici ile buluştu hem de avant-garde filmler finanse edilmeye başlandı.

Ana Dönem

İzlenimcilik akımının ana döneminde birçok finansal sıkıntı vardı. Yönetmenler ana akım tarafından kabul görmeyen, avant-garde bir akım içerisinde üretmeye devam edebilmek için farklı fonlama yöntemleri geliştirdiler.

Bazı izlenimci yönetmenler zamanlarını avant-garde projeler ve daha kâr odaklı filmler arasında bölüştürme şansına sahipti. Örneğin kariyerinin çoğunu geleneksel dramalar yaparak geçiren Germaine Dulac, La souriante Madame Beudet (The Smiling Madame Beudet) (1923) ve Gossette (1923) dahil olmak üzere bazı önemli izlenimci filmler yaptı. Benzer şekilde, izlenimciliğin önemli yönetmenlerinden Jean Epstein birçok kostüm filmi yönetti. Jacques Feyder, 1920’lerde ticari açıdan başarılı Fransız yönetmenler arasındaydı ve bunun yanında çok önemli izlenimci filmler de çekmeyi başardı.

Abel Gance 1911’de senarist olarak başladığını kariyerine, ilk izlenimci filmine 1918 yılında imza atarak devam etti. Sonrasında kendi yapım şirketini kurarak daha fazla izlenimci film çekme şansını yakaladı.

Bazı yönetmenler ise kendi şirketlerini kurarak izlenimci filmler üretmeye devam etti. Pathé için yaptığı başarılı işlerden sonra Gance, 1919’da Films Abel Gance’i kurdu. 1922’de Marcel L’Herbier, Gaumont ile Don Juan et Faust (1922) konusunda yaşadığı bir anlaşmazlıktan sonra Cinegraphic’i kurdu. Bu firma, L’ Herbier’in sonraki eserlerinin çoğunun yapımında rol aldı. Epstein, 1926’da Les Films Jean Epstein’ı kurdu. İzlenimcilik akımının en önemli filmlerinden bazılarını bu firma ile yaptı.

Ana akım firmaların da izlenimci filmlere katkısı vardı. Théâtro-Film’i yaratan Gaumont, parasının çoğunu Louis Feuillade tarafından çekilen dizi filmlerden kazandı. Kazanılan bu paranın bir kısmını izlenimci yönetmenlerin filmlerine aktarıldı. Örneğin ilk çalışması Rose-France (1919) izlenimci bir film olan Marcel L’Herbier’in, bir grup filmi Gaumont tarafından hayata geçirildi. Para aktarılan filmler genel olarak ilgi görmedi. Fakat bu filmler avant-garde sinemanın ve sonuçta Fransız sinemasının yükselmesi için oldukça önemliydi.

Başka bir firma ise Fransız asıllı olmamasına rağmen ilk yıllarında izlenimciliğe büyük katkılarda bulundu. Ekim devrimi ardından Sovyet Hükümeti’nin film endüstrisini kamulaştırmasından sonra Rusya’dan kaçan Rus yapım grubu Yermoliev, 1920’de Paris’e yerleşti. Yermoliev isimini, 1922’de Films Albatros olarak değiştirdi. Films Albatros popüler fanteziler ve melodramlar çekmesine rağmen bazı izlenimci filmlerin yapımını da üstlendi. Filmlerin finanse edilmesi konusunda bir başka kaynak ise ufak sinema kulüpleri kurmaktan geçiyordu.

Kapalı gruplar içerisinde avant-garde film gösterimleri yapılarak bağımsız şekilde başarılı filmler çekebilen yönetmenler oldu. Fransız İzlenimcilik akımı kendi gelişimini sürdürürken başka akımlardan da etkilendi.

İzlenimcilik 1918’den 1922’ye kadar olan dönemde resimselcilik akımı, 1923’ten 1925’e kadar olan dönemde ise Sovyet Montaj sinemasının yükselişine paralel olarak Sovyet ritmik montajı etkisinde karakterize oldu.

Fransız İzlenimcilik Akımının Sonu

Avant-garde özelliklerin ana akıma getirdiği yenilikçi yaklaşımın olumlu sonuçları, izlenimci film yapımcılarına filmlerinin Hollywood filmlerinin önüne geçeceği umudunu verdi. Bu motivasyon ile çok fazla finansal yük ve sorumluluğun altına girilerek filmler çekildi. Fakat genel olarak izlenimci filmler ile para kazanmak kolay değildi. İzleyici Hollywood filmlerini tercih ediyordu. İzlenimci filmler avant-garde bileşenleri sebebiyle genellikle zor anlaşılıyordu. Gişeden beklenilen başarının gelmemesi ekonomik olarak izlenimci yönetmen ve film yapımcılarını yıprattı. Savaş ekonomisinin etkisini devam ettirmesi de ekonomik zorluklardan bir tanesiydi.

Bazı izlenimci film yapımcıları, ekonomik darboğazdan çıkabilmek için filmlerini daha fazla ana akıma yaklaştırdılar. Birçok yönetmen bağımsızlığından vazgeçti. Fakat bu da işe yaramadı. 1929’a gelindiğinde birçok yapımcı ve firma iflas etme noktasındaydı.

Sesli filmin, sinemaya gelişi bu dönemde çok fazla şeyi etkiledi. İzlenimci sinemacılar duyguyu görsel anlatım tekniklerini kullanarak aktarmaya odaklanmıştı. Ses teknolojisinin sinemaya gelişi ile hiçbir görsel anlatım tekniğine gerek kalmadan duyguyu izleyiciye aktarabilmenin yolu açıldı. Bu durum genel olarak izlenimciliğin yöntemi ile çelişkiliydi. İzleyici her ne kadar izlenimci filmlere yaklaşımını zaman içerisinde iyileştirmiş olsa da sesli film izlemek yepyeni bir tecrübeydi. İzleyici izlenimci filmler yerine sesli filmi en iyi şekilde tecrübe edebileceği ana akım filmlere yönelmeyi tercih etti.

Sesin sinemaya gelişi ile birlikte teknik ekip, ekipman ihtiyaçları oluştu. İş yükü ve süresi, prodüksiyonun her aşamasında arttı. Sonuç olarak film yapım maliyetleri de yükseldi. Fransız film endüstrisi finansal olarak daraldı ve izlenimciliğin de dahil olduğu avant-garde akımlar için harcama yapılmamaya başlandı. İzlenimci film yapımcıları ve şirketleri ya iflas ettiler ya da büyük firmalara satıldılar. Bu gelişmeler ile birlikte izlenimci filmlerin üretim adedi de oldukça azaldı.