Arkaplan

Şiirsel Gerçekçiliğin ortaya çıktığı dönem, bölgesel göç, ekonomik çöküş, teknolojik ve sanatsal gelişmeler açısından oldukça değişkenlik gösteren bir dönemdi.

Avrupa’daki faşist yönetimlerin etkisinde olan sinema yapımcı, yönetmen, oyuncu ve teknik ekipleri daha az otoriter olan ülkelere onlarca yıl boyunca göç etti. Bu ülkelerin başında Fransa geliyordu. Özellikle Almanya ve Rusya’dan gelen sinemacılar Fransız sineması için oldukça kritikti. Göç eden sinemacılar kendi ülkelerindeki sinema akımlarının ve tekniklerinin belirgin özelliklerini Fransa’ya taşıdı. Bu sebeple Fransız Şiirsel Gerçekçiliği, Alman Dışavurumculuğu ve Sovyet Montaj Sinemasından büyük ölçüde etkilendi.

Fransa’nın diğer Avrupa ülkelerinden göç almasının bir başka sebebi ise Amerika’da 1929 yılında başlayan Büyük Buhran etkilerinin Avrupa’da az görüldüğü ülkelerden birisi olmasıydı. Buna rağmen ülkede 1930’ların ilk yarısında işsizlik ve enflasyon kritik seviyede arttı. Fransız halkı ve Fransız sinema sektörü ekonomik ve sosyolojik çöküşünün eşiğine geldi. Diğer Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Fransa’da da Hollywood filmlerinin egemenliği vardı. 20’li yıllardan itibaren gösterime giren Hollywood filmi sayısındaki artış Fransız film üretimini sekteye uğratıyordu. Hollywood filmleri Fransız İzlenimcilik akımının da sonlanmasındaki sebeplerden biriydi. İzleyicilerin ilgisini çekerek yaygınlaşan Hollywood filmleri kısa sürede Fransız filmlerine gösterim alanı bırakmadı, Fransız filmlerin gişesini düşürdü. Hollywood filmlerinin gişe başarısı sebebiyle, agresif şekilde gişe başarısı istenen Fransız filmlerinin bazıları Hollywood filmlerinin etkisi altında kalmaya başladı. Hollywood filmleri ülke sinemalarının filmlerine göre gelecek için daha fazla umut vadeden, fazla iyimser içerikler barındırdı. İzleyiciler ekonomik ve sosyolojik sıkıntılardan kısa süreli de olsa uzaklaşabilmek için Hollywood filmlerini uzunca süre ülke sinemalarına tercih etti.

Fransız sineması sadece film tüketimi açısından değil teknik olarak da Amerika ve aynı zamanda Almanya’ya bağımlı haldeydi. 1900’lerin başında ses sistemleri ile ilgili birçok teknoloji geliştirmesine rağmen Fransa’nın elinde hiçbir patent yoktu. Sessiz sinema yaygınlaşmadan önce çok kritik olmayan bu problem 1930’larda sessiz sinemanın yaygınlaşması ile önemli bir sorun haline geldi.

Başlangıç

20. yüzyıl başından itibaren birçok akıma ev sahipliği yapan Fransız Sineması, bir yandan izleyicilerinin taleplerinin karşılamak bir yandan da sinema sektörünü içinde bulunduğu darboğazdan çıkarmak için yeni bir film akımını çözüm aracı olarak kullanacaktı.

Fransa, sesli film patentleri açısından eksikliği olsa da Sürrealizm, Film d’Art, İzlenimcilik ve daha birçok film akımına ev sahipliği yapmış bir ülkeydi. Bu akımlara film üreterek oluşan yetkinlikler ve deneyim Fransız sinemacıların ve oyuncuların kısa ve etkili bir şekilde sesli sinemaya uyum sağlamasına sebep oldu.

Ekonomik sebeplerden ötürü birçok büyük film yapım firması çöktü. Gaumont-Franco-Film-Aubert (GFFA) ve Pathé gibi dönemin en büyük firmaları önemli zorluklar yaşadı. 1934 yılına gelindiğinde bu iki firma büyük ölçüde işlerliğini yitirdi. Bu dönemde Fransa’da film çekimi daha çok ekonomik zorluklar yaşayan bağımsız sinemacılar tarafından gerçekleştirilmeye başlandı. Bağımsız sinemacılar eserlerini daha düşük bütçelerle kotarabilmek için set kullanımını azaltıp, gerçek ortamlarda, gerçek ortam sesi ve ışığı altında filmlerini çekmeye yöneldi. Bağımsız sinemacılar filmlerinde izleyicilerinin yaşadıkları yanı sıra kendilerinin de yaşamakta oldukları ekonomik zorluklara yer verdi. Filmlerde sıklıkla sosyal gerçekçiliğe uygun temalara yer aldı.

1930’ları yılların başında Fransız sinemacıların filmleri yukarıdaki bileşenlerin etkisi ile ilk Şiirsel Gerçekçilik eserlerinin sinemada ortaya çıkmasına sebep oldu. 1930 yılında Jean Vigo tarafından çekilen kısa metraj À Propos de Nice (1930) Şiirsel Gerçekçiliğin ilk ve en karakteristik filmi olarak kabul gördü.

Ana Dönem

Jean Vigo À Propos de Nice filmi ile Şiirsel Gerçekçiliğin esinlenmelerle dolu ilk örneğini vermişti. Jean Vigo 1934 yılına kadar iki Şiirsel Gerçekçilik filmi daha çekti: Zero for Conduct (1933), L’Atalante (1934). Erken yaşta babasını kaybedip yatılı okulda yetişen Jean Vigo 29 yaşındayken tüberküloza bağlı septisemi nedeniyle Paris’te yaşamını yitirdi. Zero for Conduct ve L’Atalante şiirsel gerçekçiliğin önemli karakteristik özelliklerini belirleyen yapımlar oldu.

Şiirsel Gerçekçilik önemli yönetmenler tarafından benimsendi ve geliştirildi. Pierre Chenal, Julien Duvivier, Fean Grémillon, Jean Renoir, Albert Valentin gibi yönetmenler akıma önemli katkı sağladı. Yönetmenler ve filmleri büyük ölçüde sol görüşe yakındı.

Filmlerde sosyo-ekonomik alt sınıfların sorunlarına yer verildi. Set ve dekor kullanımı önceki dönemlere göre azaltıldı. Film çekimleri genellikle gerçek ortamlarda yapıldı. Gerçek ortamlarda, gerçek ışık ve ses koşullarında, toplumun içerisindeki gerçek kahramanlar ile filmler kurgulandı. Teknik geliştirmeler sadece ortam sesi ve ışık üzerine değildi. Mise-en-scene (sahneleme) oluşturulması, net alan derinliği, kadraj oluşturulması, kamera hareketleri, uzun planlar, geniş açılı panlar ve daha birçoğu devrimsel nitelikte geliştirmeler yapıldı. Teknik ile anlatım yöntemi tamamen birleştirildi.

Tekniğin bu denli gelişiminde Jean Renoir’ın yeri çok önemliydi. Renoir 1894’te, Paris’te, Empresyonist ressam Pierre-Auguste Renoir’in ikinci oğlu olarak doğdu. 1913 yılında d’Aixen-Provence Üniversitesi’nde felsefe ve matematik eğitimini tamamladı. Önce süvari sonra ise pilot olarak 1. Dünya savaşında Fransa için savaştı. Mesleği çömlek ve seramikçilikti. Babasının ölümünün ardından kalan mal varlığı ile bir film şirketi kurup eşi Andrée Madeleine Heuschling’i filmlerinde oynatmaya başladı. Renoir eğitim ve askeri geçmişinin yanında babasının sanatsal birikiminden ve sanatçı çevresinden de çok fazla şey öğrendi. Renoir çektiği filmler ile Şiirsel Gerçekçiliğin teknik gelişiminin öncüsü ve en iyi uygulayıcısı haline geldi. Andre Bazin Renoir’ın sinemaya katkısına en iyi tanımlamayı getirdi:

“Perdenin gerçek doğasını Renoir’dan daha iyi kimse kavrayamadı; hiç kimse resim ve tiyatroyla onun yarattığı belirsiz analojileri aşamadı. Plastik olarak ekran, çoğunlukla bir tuvalin sınırlarına uyacak şekilde yapılır ve dramatik şekilde sahneden sonra modellenir. Bu iki geleneksel referansı göz önünde bulundurarak yönetmenler, ressam ve sahne yönetmeni gibi görüntülerini bir dikdörtgen içinde kutulanmış olarak algılamaya eğilimlidirler. Farklı olarak Renoir, ekranı basit bir dikdörtgen değil, daha ziyade kamerasının vizörünün homotetik yüzeyi olarak algılar. Bu bir çerçevenin tam tersidir…”

“…Teknik olarak bu ekran anlayışı, yanal alan derinliği olarak adlandıracağım şeyin ve montajın neredeyse tamamen ortadan kalktığını varsayar. Çünkü bize gösterilenler yalnızca bizden saklanan şeyler açısından önemli olduğundan ve orada gördüklerimizin değeri sürekli tehdit altında olduğundan, mizansen kendini ekranda gösterilenlerle sınırlayamaz. Sahnenin geri kalanı, etkin bir şekilde gizlenmiş olsa da, var olmayı bırakmamalıdır. Eylem ekranla sınırlı değildir, eylem ekrandan geçer. Ve kameranın görüş alanına giren bir kişi, bir belirsizlikten, bir tür hayali “sahne arkasından” değil, eylemin diğer alanlarından gelir. Aynı şekilde, kamera harekette herhangi bir delik veya ölü nokta yakalamadan aniden dönebilmelidir.”

Andre Bazin, Jean Renoir (1971). Dönemin bir başka önemli ismi ise aktör Jean Gabin oldu. Jean Gabin akımın en önemli bir çok filminde rol aldı. Sergilediği performans ile Şiirsel gerçekçilik akımının ve dönemin Fransız sinemasının ve en fazla tanınan sanatçısı haline geldi: The Grand Illusion (1937), Port of Shadows (1938), Pépé le Moko (1937), The Lower Depths (1936), Le Jour Se Leve (1939), La Bête Humaine (1938) … Şiirsel Gerçekçilik aynı dönemde etkileri devam eden Fransız film akımları arasında global ölçekte kendisinden en fazla bahsettiren akım oldu.

Fransız Şiirsel Gerçekçilik Akımının Sonu

1940 yılında Almanya’nın Fransa’yı işgal etmeye başlamasıyla birlikte Fransız sineması önemli sekteye uğradı. Sol görüşlü olan bir çok yönetmen ve sinemacı doğrudan veya aktarmalı olarak başka ülkeler üzerinden Amerika’ya göç etmek zorunda kaldı: Jean Renoir, Julien Duvivier, Jean Gabin…

Fransa’da kalanlar arasında Gestapo’nun işkencesine uğrayanlar oldu.

Harry Baur. Buna rağmen Fransa’da kalan sinemacıların çoğu bazı sınırlandırmalar altında dahi olsa üretmeye daha dar bir alanda devam etti. Bu dönemde Fransa’nın Vichy kentinde Vichy hükümeti kuruldu. Devlet Başkanlığı’na Birinci Dünya Savaşı’nın Fransız Mareşallerinden Philippe Pétain getirildi. Vichy Hükümeti birçok alanda komiteler kurarak Alman baskısını aşmaya Fransa’nın ekonomik özgürlüğünü korumaya çalıştı.

Fransız sinemasının hayatta kalabilmesi fonlanması ve Alman sansürünün aşılabilmesi için Paris merkezli Sinematografik Endüstrilerin Organizasyonu Komitesi (Comite d’organisation de l’Industrie Cinematographique) (COIC) kuruldu. Alınan önlemlerin ardından ithal filmlerinin sayısı azalırken Fransız filmlerinin sayısı giderek arttı. Fakat önemli sinemacıların Fransa’yı terk etmesi hem de Almanların baskısı sebebiyle çok az sayıda iyi film çekilebildi. 1945 yılında Alman işgalinden kurtulan Fransa sineması köklü bir değişime girdi ve Fransız Şiirsel Gerçekçilik akımı son buldu.